با ساختار روزنامه یا خبرگزاری آشنا شوید

 نویسنده - مجید باروت کوب زاده

نامگذاری قرن بیست و یکم به عنوان عصر ارتباطات (مدیاکراسی) ناظر بر نقش فزاینده رسانه‌های گروهی در جنبه‌های مختلف زندگی انسان معاصر است. کمک به بشریت در شناخت بیشتر نسبت به خود، دیگران و جهان پیرامون خویش، بخشی از کارکرد رسانه‌های جمعی را شامل می‌شود. وسایل ارتباط جمعی که کارگزاران فرهنگی جدید محسوب می‌شوند، در فرایند هویت‌یابی و شکل‌گیری صورت‌های مختلف فرهنگی از جایگاه در خور توجهی برخوردارند.

در این رهگذر، خبر به عنوان یکی از اساسی‌ترین بروندادهای رسانه و دستمایه اشکال مختلف فرآورده‌های آن از جمله تحلیل، گزارش، مقاله و ... از نقش محوری برخوردار است. به نظر می‌رسد با نگاهی علمی و بهره‌گیری از تکنیک‌های روزآمد در تهیه، پردازش و عرضه اخبار، می‌توان ضمن تأمین رضایت همگانی زمینه ماندگاری و تعامل را در فضای رقابتی و ساختار پیچیده رسانه‌ها فراهم آورد. در ابتدا، نگاهی داریم به ساختاری که در آن روزنامه‌ها و اخبار تولید و به جامعه منتقل می‌شود.

1. چه کسانی برای روزنامه‌ها کار می‌کنند؟

افراد زیادی با مهارت‌های گوناگون برای روزنامه‌های بزرگ کار می‌کنند. در روزنامه مانند هر سازمانی یک بخش اداری و مالی وجود دارد. روزنامه‌ها بخش فنی دارند که کارهای مربوط به جنس و قطع کاغذ و چاپ و... را انجام می‌دهد. بخش آگهی‌ها وظیفه گرفتن و تنظیم آگهی را به عهده دارد. روزنامه ممکن است متعلق به یک شخص، حزب و یا دولت باشد.

 

به صاحب روزنامه صاحب امتیاز می گویند. در بعضی از روزنامه‌های بزرگ مدیر عامل و هیأت مدیره بر نحوه کار روزنامه نظارت می‌کنند، برای آن سیاست گذاری می‌کنند و مدیر مسئول را انتخاب می‌کنند. صاحب امتیاز برای روزنامه مدیر مسئول انتخاب می‌کند. مدیر مسئول مسئولیت تحریریه و بقیه بخش‌های روزنامه را به عهده دارد و به خاطر مطالبی که در روزنامه چاپ می شود مقابل دادگاه پاسخگوست.

سازمان خبری روزنامه زیر نظر سردبیر یا شورای سردبیری اداره می‌شود. سردبیر بین گروه‌های خبری با هم و نیز صفحات داخلی ارتباط و هماهنگی به وجود می‌آورد. در صورتی که بین گروه‌ها و یا دبیران و نیز خبرنگاران با دبیران اختلافی بروز کند، سردبیر این اختلافات را حل می‌کند.

وی گروه‌ها را در جهت حرکت در یک مسیر و واکنش به یک رویداد هماهنگ می‌کند. وی همچنین در تهیه و تنظیم خبر و گزارش و انتخاب موضوع در چارچوب  سیاست‌های روزنامه به خبرنگاران کمک می‌کند. صفحات روزنامه به محض آماده شدن به نزد سردبیر فرستاده می‌شوند. وی مطلب را تأیید می‌کند یا دستور انجام تغییراتی بر روی آنها را می‌دهد و یا حتی دستور می‌دهد که مطلبی از صفحه خارج شود. مطالب پس از تأیید توسط سردبیر به دفتر مدیر مسئول فرستاده می‌شود. پس از امضای نهایی مطالب توسط مدیر مسئول مطالب به چاپخانه ارسال می‌شوند.

برای سهولت کار، تحریریه به بخش‌های مختلف تقسیم شده که «سرویس» نام دارند. هر سرویس را «دبیر» اداره می‌کند. هر سرویس در حوزه خاصی تخصص دارد. روزنامه‌ها معمولاً به سرویس‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی، فرهنگ و اندیشه، هنری، حوادث، شهرستان‌ها و بین‌الملل تقسیم می‌شوند. برخی از روزنامه‌ها سرویسی به نام سرویس گزارش هم دارند. روزنامه‌های هستند که به حوزه‌های خاصی اهمیت می‌دهند. مثلاً یک روزنامه بیشتر به مباحث اقتصادی می‌پردازد. دبیران سرویس هم در حوزه کاری خود اختیارات زیادی دارند. در روزنامه‌ها دبیر بر  کارهای خبرنگارانش نظارت می‌کند. وی کارهایی مثل انتخاب عکس، تصحیح محتوای خبر، جهت‌دهی برای نحوه  دنبال کردن موضوع  را انجام می‌دهد و گاهی نوع سؤالاتی را که خبرنگار می‌پرسد را نیز تعیین و یا تأیید می کند.

معمولاً دبیر سرویس و گاهی سردبیر موضوعی را به خبرنگار می‌دهند. گاهی هم خود خبرنگار سوژه‌‌ای را پیشنهاد می‌کند. آنگاه خبرنگار این سوژه را در حوزه های خود  و یا با پرس وجو از افراد مطلع  دنبال می کند. وی وقتی خبری به دست می‌آورد به سرعت آن را می نویسد. در صورت لزوم اطلاعاتی از سابقه خبر و نیز اخبار خبرگزاری‌ها و اینترنت را هم به آن می‌افزاید و به دبیر سرویس می‌دهد. وی در صورت لزوم عکاس همراه خود می‌برد تا از صحنه‌های جالب و یا اشخاص عکس بگیرد. دبیر سرویس خبر را می‌خواند و اگر لازم باشد از خبرنگار می‌خواهد اطلاعات دیگری به خبر بیفزاید یا پیگیری‌های دیگری انجام دهد. سپس مطلب به دست ویراستار می‌رسد. وی هر جا تشخیص دهد جملات را از نظر دستوری و املایی تغییر می دهد. بعد مطلب به بخش حروفچینی می‌رود. مطلب پس از تایپ توسط حروفچین به بخش تصحیح فرستاده می‌شود. در این بخش مطالب حروفچینی شده غلط گیری می‌شوند و با نسخه اصلی مطابقت داده می شوند. وقتی خبرهای یک صفحه آماده شدند به بخش صفحه‌بندی می‌روند. تا همین چند سال پیش در ایران صفحه‌بندی به صورت دستی انجام می‌شد ولی حالا از طریق رایانه صورت می‌گیرد. صفحه بند بر اساس اولویت‌هایی که دبیر تعیین کرده مطالب را به بهترین شکل در صفحه می‌چیند. تیترهای صفحه و اندازه آنها تعیین می‌شود و عکس ها سر جایشان قرار می‌گیرند. وقتی صفحه کامل شد به نزد سردبیر فرستاده می‌شود و پس از تأیید وی به دفتر مدیر مسئول ارسال می‌شود و آن وقت به چاپخانه می‌رود.

معمولاً در روزنامه‌های بزرگ روزانه یک یا دو بار جلسه دبیران با حضور سردبیر و گاهی مدیر مسئول تشکیل می‌شود. در این جلسات درباره خبرها و گزارش ها بحث می شود و اولویت مطالب و تیترها برای چاپ مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین سوژه‌های جدیدی پیشنهاد می‌شود و تیترهای صفحه اول مشخص می‌شوند. 

 

2.ساختار مطالب روزنامه 

هر مطلب روزنامه یک عنوان دارد که تیتر نامیده می‌شود. تیتر با حروف بزرگ نوشته می شود. نام نویسنده مطلب اغلب نوشته نمی شود. اگر نام نویسنده ذکر شود، امضای نویسنده خوانده می شود.

شروع هر مقاله روزنامه (اولین پاراگراف)  «لید» خوانده می‌شود. لید بیشتر از چند جمله نیست. «لید» باید حقایقی را که مقاله به آن رسیده به‌طور خلاصه بیان کند و پاسخ پرسش‌های: «که»،  «کی» ، «کجا» ، «چه» ، «چرا» و «چگونه» را بدهد.

همچنین پاراگراف اول باید شامل یک ضربه یا مطلب گیرا باشد که توجه خواننده را جلب کند به‌طوری که خواننده بخواهد ادامه مطلب را بخواند. لید که لب کلام مقاله است شامل اطلاعات اصلی درباره موضوع است و به خواننده می‌گوید که چرا این مطلب مهم است.

 

3.یک رویداد چه موقع به خبر تبدیل می‌شود

اگر می‌خواهید بدانید خبر تان در روزنامه قابل چاپ است یا نه باید ببینید آیا ارزش خبری دارد یا نه. اگر می‌خواهید خبرتان در روزنامه دانشگاه شما هم چاپ شود باید خبرتان دارای یکی از ارزش‌‌های خبری باشد تا به نظر بقیه جالب بیاید.

«رویداد»، یک مسئله است و «خبر» مسئله‌ای دیگر. در توضیح این نکته اضافه می‌شود که رویدادها متعلق به جهان واقعی پیرامون ما هستند . حال آنکه «خبرها» متعلق به دنیای رسانه‌ای هستند. در دنیای واقعی، اطراف ما بی‌نهایت رویداد وجود دارد و هر روز میلیونها رویداد به وقوع می‌پیوندد. اما همه این رویدادها «خبر» نمی‌شوند.

هر رویدادی ارزش خبر شدن ندارد.  ارزش‌های هفتگانه خبری عبارتند از:

1.دربرگیری

2. شهرت و معروفیت

2. فراوانی

4. شگفتی و استثنا (عجیب بودن)

5. کشمکش و برخورد و تضاد

6. تازگی

7. مجاورت

 v      دربرگیری: اگر یک رویداد روی افراد زیادی تأثیر بگذارد و باعث نفع و یا ضرر آنها شود، ارزش  دربرگیری دارد. مثلاً بالا رفتن قیمت  نان بر زندگی عده  زیادی اثر می‌گذارد. اولین متر ما برای اندازه گرفتن قد یک رویداد همین ارزش خبری فراگیری است. باید به دنبال خبرهایی بود که از قواره لازم و از قد و بالا  و فیزیک مناسب برای ورود به دنیای خبرها برخوردار باشد.

 

v      شهرت و معروفیت: شهرت در واقع یکی دیگر از سکوهای پرتاب رویدادها از دنیای واقعی به دنیای رسانه‌ای است. خبر درباره افراد یا مراکزی که در جامعه شناخته شده باشند، ارزش خبری دارد. برای همین اگر یک فرد مشهور در گذشته باشد ارزش خبری دارد. در حالی که اگر فردی عادی به مرگ طبیعی مرده باشد چنین ارزشی ندارد. درک این ارزش خبری هم آسان است. آدم‌های معروف، مکان‌های معروف، شهرهای معروف، مضامین معروف و خلاصه هر که و هرچه از شهرت برخوردار است و معروف است. دستمایه‌ای خوب برای تبدیل شدن به خبر است.

 v      فراوانی: همان آمار و ارقام است. هر ‌‌چه رقم بزرگ‌تر باشد ارزش خبری بیشتری به خبر می‌دهد. مثلاً عده‌ای در اثر خوردن غذایی مسموم شده اند. اگر 100 نفر مسموم شده باشند ارزش خبر یش بیش از آن است که دو نفر مسموم شده باشند. عدد و رقم به طور کلی برای روزنامه نگاران بسیار معنادار است چون حاکی از فراگیری رویداد است.

 v      شگفتی و استثنا بودن (عجیب بودن): وقتی واقعه‌ای استثنایی و عجیب و غریب باشد، ارزش خبری دارد. مثلاً عمل‌های جراحی عادی خبر نمی‌شوند. ولی اگر یک عمل جراحی بسیار مهم و نادر انجام شود ارزش خبری دارد. مثل جدا کردن سرهای دوقلوهای به هم چسبیده.

 v      کشمکش، برخوردو تضاد: درگیری و اختلاف بین افراد، گروه‌ها، کشورها و... ارزش خبری دارد. برای همین اخبار مربوط به تصادفات، سیل ، زلزله، آتشفشان، جنگ، اعتصاب، دزدی، قتل، سوء استفاده های مالی و دعواهای سیاسی که در آنها عنصر درگیری و اختلاف است زیاد در روزنامه‌ها چاپ می‌شود. متأسفانه تا دلتان بخواهد بازار این نوع خبرها در رسانه‌ها گرم است. اگر عمیق‌تر به این ارزش خبری نگاه کنیم، می‌توانیم با یک طبقه‌بندی سهولت انواع رویدادهای کشمکش‌دار را شناسایی کنیم:

ü        کشمکش در سطح بین فردی.

ü        کشمکش در سطح بین جمعی. (دعوای دو قبیله با هم)

ü        انسان و طبیعت. (سیلها، زلزله،...)

ü        سطح فردی. (خودکشی...)

 v      تازگی: دنیای رسانه‌ها بسیار تمایل به این نکته دارد که تازه‌ترین رویدادها را به خبر تبدیل کند. حرفه‌ای‌های دنیای ژورنالیسم می‌گویند هرچه زمان وقوع رویداد و در واقع فاصله زمانی وقوع آن تا انتشار آن رویداد به مثابه خبر، کوتاه‌تر باشد خبر، تازه‌تر خواهد بود. تازگی یک خبر، مبنای رقابت روزنامه‌ها و همه رسانه‌ها با یکدیگر است.

 

v      مجاورت: مجاورت هم یک ارزش خبری است که می‌شود به آسانی آن را شناخت. مجاورت به مثابه یک علامت برای انتخاب رویدادها، دو صورت به خود می‌گیرد و در واقع در دو شکل ظاهر می‌شود: «مجاورت مکانی» و «مجاورت معنایی».

ü      مجاورت مکانی: از اسمش پیداست که چیست. اگر رویدادی در مجاورت کانون انتشار رخ دهد، می‌تواند مهم باشد.

ü      مجاورت معنایی: بعضاً متوجه شده‌اید که در روزنامه‌های ایرانی با اخبار فراوانی از امریکا هم مواجه می‌شوید. این کشور از نظر مکانی از ایران دور است . با اخبار امریکا مواجه می‌شوید چون، رویدادهای این سرزمین برای ایران معنادار است . خبرهای بوسنی و فلسطین هم از همین زاویه در مطبوعات ایران منعکس می‌شوند. آن‌ها هم برای ایرانی‌ها معنا دار هستند.

 

 البته ممکن است خبری ارزش‌های خبری داشته باشد ولی در روزنامه چاپ نشود. نظرات کارکنان روزنامه مثل خود خبرنگار، سردبیر و مدیر مسئول  و یا فشارهایی که از خارج بر روزنامه وارد می‌شود شکل چاپ خبر را تعیین می‌کند یا باعث می‌شود خبر چاپ نشود و یا همه خبر چاپ نشود. برای آشنایی با کسانی که در روزنامه‌ها کار می‌کنند. همه روزنامه‌ها نسبت به یک خبر و چاپ آن یک نظر ندارند. بعضی همه خبر را چاپ می‌کنند. بعضی بخشی از آن را چاپ می‌کنند و بعضی اصلاً آن را چاپ نمی‌کنند. البته در هر حال خبر باید عینی باشد و واقعاً اتفاق افتاده باشد.

 

4.خبر چیست؟

خبر ماده اولیه روزنامه است. خبر واقعه ای جالب یا افکاری را بیان می کند که ارزش گفتن داشته باشند. خبر باید به نظر مردم مهم، جالب، جدید و عینی باشد. یعنی واقعاً اتفاق افتاده باشد. عناصر خبری، اجزای متشکله WHAT هستند. به دیگر زبان، جنس هر خبر چه در هرم وارونه و چه در سایر سبک‌ها از «شش عنصر»  یا ماده تشکیل می‌شود که به آنها عناصر خبری می‌گویند. روزنامه‌نگار پیش از نوشتن خبر و به زبان حرفه‌ای‌تر، پیش از تبدیل رویداد به خبر باید جواب شش پرسش (عناصر خبر) را داشته باشد که این شش پرسش در واقع همان عناصر خبر هستند. برای دانستن این که چه مطالبی در روزنامه قابل چاپ است. اخبار چه کوتاه  و چه بلند به سؤال‌های زیر پاسخ می‌دهند. عناصر خبری عبارتند از پنج W به اضافه یک H.

چه: خود واقعه چیست؟ (What)

کجا: واقعه در چه محلی اتفاق افتاده؟ (Where)

چه وقت: در چه زمانی اتفاق افتاده؟ (When)

که: چه کسی یا کسانی در واقعه شرکت یا دخالت دارند؟  (Who)

چرا: علت وقوع واقعه چیست؟ (Why)

چگونه: واقعه به چه شکلی روی داده؟ (Whw)

همان‌طور که در هر مطلب روزنامه اولین کلمات مهم‌اند، درابتدای خبر هم باید جالب‌ترین و گیراترین کلمات و نکات خبر را قرار داد. در پاراگراف اول خبر که همان «لید» است خلاصه داستان بیان می‌شود و به سؤالات که، کی، کجا، چه، چرا و چگونه به‌طور خلاصه پاسخ داده می‌شود. البته ممکن است بسته به موضوع خبر و اهمیت جواب دادن به بعضی از پرسش ها، از جواب دادن به یکی دو سؤال صرف نظر کرد تا لید طولانی نشود.

سپس می‌توان خبر را تشریح کرد. یعنی اطلاعات را مفصل‌تر بیان کرد و وقایع را همان‌طور که اتفاق افتاده توصیف کرد. بسیاری از مردم روزنامه می‌خرند تا اطلاعات بیشتری درباره یک خبر به دست بیاورند. چون رادیو و تلویزیون به سرعت اخبار را منتشر می‌کنند ولی وقت کافی ندارند تا آنها را به طور دقیق تشریح و تحلیل کنند. البته باید توجه داشت که تشریح خبر همان دادن اطلاعات بیشتر درباره موضوع است و نباید نظرات شخصی را در آن دخالت داد. روزنامه جایی هم برای دخالت دادن نظرات شخصی دارد که به آن «تفسیر»  می‌گویند.

در حال حاضر خبرگزاری‌ها یا شبکه‌های خبری رادیویی و تلویزیونی به سرعت اخبار را به دست می‌آورند و آنها را در اختیار همگان قرار می‌دهند.

بنابراین «روزنامه‌ها» اخبار «خبرگزاری‌ها» را می‌گیرند. اشتباهات آنها را تصحیح می‌کنند (چون این خبرها به سرعت توسط خبرگزاری‌ها دریافت و منتشر می‌شوند اشتباهاتی دارند). همچنین اگر درباره یک موضوع چند خبر باشد آنها را درکنار هم قرار داده  و چاپ می‌کنند. البته خبرنگاران روزنامه‌ها خودشان هم خبرهایی را تولید می‌کنند.

نحوه نگارش اخبار، « ساده» و «روان» است. در خبر از جملات کوتاه استفاده می‌شود. «نباید» در خبر کلمات و جملات سخت به کار برد. جملات باید محکم و با قاطعیت باشند. خبر باید  پاراگراف‌های جدا از هم داشته باشد. بعد از لید که اولین و مهم‌ترین بخش خبر است پاراگراف‌های دیگر به ترتیب اهمیت آورده می‌شوند. یعنی مطالب مهم‌تر اول قرار می‌گیرند و مطالب کم اهمیت‌تر در پاراگراف‌های آخر آورده می‌شوند.

این شیوه نگارش خبر سبک هرم وارونه نام دارد. این سبک این امکان را می‌دهد که اگر لازم باشد پاراگراف‌های آخر حذف شوند بدون اینکه خبر ناقص شود. برای آشنایی با سبک هرم وارونه و سایر سبک‌های نگارش مطالب روزنامه.