مفاهیم ارتباطات؛ آشنایی با رسانه های گرم وسرد

منبع- مرکز مدیریت رسانه

مقدمه

رسانه سرد، رسانه‌ای است که مشارکت زیادی را از ناحیه مخاطب طلب کرده و فهم پیام‌های آن احتیاج به قدرت تخیل مخاطب دارد، در صورتی که رسانه گرم آن است که مشارکت چندانی از مخاطب طلب نمی‌کند و بخاطر صراحت و وضوح، نیازی به تخیل ندارد.(1)

وسایل ارتباطی سرد و گرم در کتاب "شناخت وسایل ارتباطی" مارشال مک‌لوهان که در سال 1964میلادی انتشار یافت، مطرح شد. مک‌لوهان در فصل دوم این کتاب، ضمن تجزیه و تحلیل دقیقی که از وسایل ارتباطی به عمل آورد، پاره‌ای از نظریات جالب و مشهور خود را که از جمله آنها، "رسانه سرد و گرم" بود، از جهات مختلف بررسی کرد.(2)

 اصطلاح گرم (Hot) و سرد (Cool) از زبان محاوره‌ای آمریکایی گرفته شده و اشاره‌ای است به تمایز میان لطیفه‌پردازی سرد که فهمیدن و لذت بردن از آن احتیاج به قدرت تخیل داشته و لطیفه‌ها و نکته‌های گرم که بخاطر صراحت و وضوحشان نیازی به تخیل ندارند.(3)

مک ‌لوهان با بسط این تقسیم‌بندی(تقسیم رسانه به سرد و گرم)، جوامع را نیز به جوامع سرد و گرم تقسیم می‌کند....

.

منظور از سرد و گرم

وقتی در ارتباطات، سخن از رسانه به میان می‌آید، دو معنا از آن به ذهن می‌رسد:

1.         به معنای روش یا ابزار فنی و مادی تغییر شکل پیام؛ به علاماتی که مناسب انتقال از یک مجرای معین هستند.

2.         به معنای واسطه مادی انتقال علایم؛ بطور مثال: به هوا، کاغذ یا کلام انسان، که واسطه مادی انتقال علایم هستند، رسانه اطلاق می‌شود و همه از انواع رسانه‌های مادی بشمار می‌روند.(4)

مک‌لوهان با قاطعیت بسیار، معنای دوم را از نظر حرارتی به دو دسته «سرد و گرم» تقسیم می‌کند. منظور مک‌لوهان از رسانه سرد، رسانه‌ای است که مشارکت زیادی را از ناحیه مخاطب ‌طلب کرده و مخاطب باید به کمک سایر حواس خود، به استقبال آن رسانه برود. از آنجا که یک رسانه سرد، کمتر به تشریح و توصیف می‌پردازد، ضرورتاً دخالت و همکاری بیشتری را از حواس مخاطب طلب می‌کند؛ تا به کمک آنها، آنچه را به او نداده‌اند و یا وسیله ارتباطی فاقد آنهاست، پر کند و در جای خود بگذارد.

در رسانه‌های سرد، لازم است مخاطب با بهره‌گیری از قدرت تخیل خود، حلقه‌های مفقوده‌ای که در پیام‌ها وجود دارد را شناسایی کند و در واقع حجم زیادی از اطلاعات را بر اطلاعات ارایه‌شده از سوی رسانه، اضافه کند، تا فهم کامل پیام رسانه‌ای حاصل شود.

اما رسانه گرم در دیدگاه مک‌لوهان، رسانه‌ای است، که تنها یکی از حواس پنج‌گانه مخاطب را در نهایت تکامل و قدرت آن به کار می‌گیرد. رسانه گرم با حجم زیادی از داده‌ها همراه بوده و از نظر بیان مقصود، کامل است و آن‌چنان دارای وضوح و روشنی است که چیزی را باقی نمی‌گذارد؛ تا دخالت مخاطب را در پر کردن فراموش‌شده‌ها و خلاء‌ها ایجاب کند و همکاری مخاطب را به حداقل می ‌رساند و به عکس رسانه‌های سرد، نیازی به افزوده شدن مقدار متنابهی اطلاعات، توسط مخاطب بر اطلاعات ارایه‌شده از سوی رسانه نداشته و تشریک مساعی چندانی را از طرف مخاطب ایجاب نمی‌کند.(5)

این گونه از رسانه‌ها، همگی دارای پیام کامل بوده و امکان استنتاج و تفسیر شخص از موضوع را به حداقل می‌رسانند.

 

اقسام رسانه‌های سرد و گرم

بر اساس معیار ارایه‌شده برای رسانه‌های سرد می‌توان این موارد را جزء  رسانه‌های سرد بر شمرد:

1.         تلویزیون؛

2.         تلفن؛

3.         کاریکاتور؛

4.         سمینار؛

5.         نوشته‌های ایدیو گرافیک(نوشته‌های تصویری که مراد، همان خطی است که با علایم و تصاویر بیان مقصود می‌کند)؛

6.         رسانه‌های سنگین و سخت مانند سنگ و لوح؛

7.         جلسات بحث و گفتگو یا گفتار(گفتارها و گفتگوهای افراد، سرد بشمار می‌روند؛ چون شنونده باید اطلاعات زیادی را بر اطلاعات داده شده توسط مخاطب بیفزاید؛ تا آنرا کاملا درک کند؛

8.         داستان‌های مصوّر؛

9.         کلامِ انسان.

موارد زیر را هم می‌توان جزء رسانه‌های گرم برشمرد:

1.         رادیو؛

2.         کتاب؛

3.         عکس؛

4.         مطبوعات؛

5.         ضبط صوت؛

6.         سینما.

مک‌لوهان با بیان تناقض میان سینما و تلویزیون، چنین اعتقاد دارد که مخاطب، تصویر سینمایی را بدون بازسازی و تخیل، درک می‌کند و بر خلاف آن، تلویزیون قدرت تخیل و ابداع مخاطب را بکار گرفته و باعث می‌شود تا تماشاگر در ساختن و پرداختن برنامه، فعالانه شرکت نماید.(6)

باید در نظر داشت که در مقایسه رسانه‌ها با همدیگر، ممکن است رسانه‌ای نسبت به یک رسانه دیگر گرم بشمار رود؛ در حالیکه در قیاس با رسانه دیگری از صفت سردی برخوردار باشد. مثلاً رادیو در قیاس با تلویزیون یک رسانه گرم به شمار می‌رود؛ اما همین رسانه گرم وقتی با کتاب مقایسه شود نسبت به کتاب، حایز سردی می‌باشد. بنابراین رسانه‌های سرد و گرم در مقام و جایگاه مقایسه با همدیگر می‌توانند، هر دو وصف سردی و گرمی را بپذیرند.

 

ارزیابی دیدگاه مک‌لوهان

تقسیم‌بندی رسانه‌ها، به سرد و گرم از سوی مک لوهان، مورد انتقادات زیادی قرار گرفته است که از جمله این انتقادات می‌توان به انتقاد برخی پژوهشگران اشاره کرد، که معتقدند، هرچند طبقه‌بندی مک‌لوهان در مورد ویژگی‌های فنی رسانه ممکن است معتبر باشد، اما در مورد نحوه اثرگذاری رسانه‌های سرد و گرم بر مشارکت مخاطبان، تردیدهایی وجود دارد.(7)

                                                                           

______________________________________

پی نوشت ها:

[1]. کازنو، ژان؛ قدرت تلویزیون، علی اسدی، تهران، امیرکبیر، 1364، چاپ اول، ص46 – 45.

[2]. آینه‌‌های جیبی، مک لوهان، ص 107.

[3]. کازنو؛ ص 45 و 46.

[4]. گیل، دیوید و ادمز بریجت؛ الفبای ارتباطات، رامین کریمیان و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1384، چاپ اول، ص141.

[5]. رشیدپور، ابراهیم؛ آینه‌های جیبی مک‌لوهان، تهران، سروش، 1354، چاپ اول، ص115- 107 و دادگران، محمد؛ مبانی ارتباطات جمعی، تهران، مروارید، 1385، چاپ نهم، ص94–92 و مک‌لوهان، مارشال؛ درآمدی بر اثر رسانه‌ها، سعید آذری، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیما، 1377، چاپ اول، ص37 – 23.

[6]. رشید پور؛ ص 115 – 107 و کازنو؛ ص46.

[7]. اسولیوان تام و دیگران؛ مفاهیم کلیدی ارتباطات، میرحسن رئیس‌زاده، تهران، فصل نو، 1385، ص240.