خبرنگاری شهروندی(Citizen Journalism )
منبع - مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما
تاریخچه و مفهوم خبرنگاری شهروندی
در
زمینه تاریخچه و ظهور این نوع خبرنگاری باید گفت که این ایده که شهروندان
عادی قادر به مشارکت در خلق محتوای خبری هستند تاریخچه طولانی در دنیا دارد
و نباید تصور کرد که تنها به مدد ظهور اینترنت این پدیده خلق شده است.
گرچه شکی نیست که همه گیر شدن اینترنت باعث رشد انفجاری روزنامه نگاری
شهروندی شده است.
لیکن ظهور جدی این حوزه را باید به انتخابات 1988
آمریکا منتسب دانست که به دلیل تشدید رقابت های رسانه ای دو کاندیدای
انتخابات برخی روزنامه نگاران در مورد صحت گزارش های خبری و تطابق آنها با
واقعیت دچار تردید شدند و لزوم تغبیر در نحوه گزارشگری احساس شد.
به
مرور زمان تولید خبر و اطلاعات از سوی گروه و حرفه ای خاص و درج آن پس از
طی مراحل دروازه بانی مورد اعتراض قرار گرفت. علت این اعتراض نیزنگاه یک
سویه به جریان اخبار و تحمیل نظرات جانبدارانه به موضوعات بود. به این
ترتیب معترضان خواهان دیدگاه تعاملی و دو سویه بودند. آنها بر این عقیده
بودند که رسانه های سنتی دارای تعصب های سیاسی هستند و به دلیل همین تعصب
اخبار و صداهای گوناگونی انعکاس پیدا نمی کند و حتی در یک گام جلوتر ممکن
است این اخبار وارونه منعکس شوند. از دید آنها روزنامه نگاران سنتی با
نگرانی ها و دغدغه های مردم ناآشنا هستند و تنها به عنوان بازوان دولتها یا
شرکتی محسوب می شوند و پیام های رسمی را انعکاس می دهند و بیشتر از آنکه
به دغدغه های مردم بیاندیشند به حفظ جریان حاکمیت و یا حفظ موقعیت حرفه ای
اجتماعی و سیاسی خود در صحنه می اندیشیدند. روزنامه نگاری شهروندی بر این
باور است که مخاطبان فعال تنها مصرف کننده صرف نیستند و خود می توانند در
فرآیند تولید اخبار و اطلاعات و همچنین تحلیل و تفسیر سهمی داشته باشند. به
این ترتیب بود که روزنامه نگاری شهروندی با این فکر نوعی شورش علیه رسانه
های بزرگ و غول پیکر و همچنین دولتها و قدرت های اقتدارگرا محسوب شد. شعار
اصلی این روزنامه نگاری این است که خبرنگاران باید اخبار را از منظر و نقطه
نظر شهروندان عادی و نه مقامات سیاسی و نخبگان محلی پوشش دهند. همین
فشارها بود که باعث تحول چشمگیری در محتوا و شکل ارائه خبرها و گزارش ها در
تحریریه های خبر شد.
امروزه کمتر رسانه ای می تواند مستقل از مشارکت
مخاطب به حیات رسانه ای خود ادامه دهد و غفلت در این حوزه به معنای شکست از
رقبای رسانه ای نیز محسوب می شود.
در دنیای امروز یک شهروند همواره می
تواند به عنوان یک خبرنگار در جامعه ظاهر شود و اگر بخت با وی یار باشد می
تواند رویدادهایی را به تصویر بکشد که تشکیلات عریض و طویل خبرگزاری های
معتبر دنیا با هزینه های میلیونی قادر نخواهند بود این تصاویر را ثبت کنند.
از جمله این تصاویر که شهروندان آن را ثبت کرده اند
می توان به انفجار
و ریزش مرکز تجارت جهانی در نیویورک در یازده سپتامبر 2001، بمب گذاری
متروی لندن، واقعه سونامی و حوادث تروریستی لندن اشاره کرد که در آن مردم
با استفاده از فن آوری های همراه خود مانند دوربین و موبایل های دوربین دار
به عنوان یک شاهد ماجراعمل کردند و از سوی دیگر توانستند موجی از اخبار به
راه بیاندازند و به این ترتیب بود که به مدد این فن آوری ها تحول تازه ای
در امر خبررسانی آغاز شد.
از مهمترین تفاوت هایی که بین یک خبرنگار حرفه
ای و خبرنگار شهروندی وجود دارد، این است که خبرنگار تحت تعلیم و آموزش
های خاص، حرفه ای می شود و رویداد ها و تحلیل های مربوط به حوزه خاص خود را
پوشش می دهد، در حالی که یک خبرنگار شهروندی آنچه را می بیند و حوزه ای را
که هر روز با آن سروکار دارد به مدد تکنولوژی های جدید ارتباطی با دیگران
به اشتراک می گذارد. با توجه به این فرصت است که دیگر هیچ خبری از انظار
پوشیده نخواهد بود و جریان آزاد اطلاعات محقق می شود. تنوع و تکثر ایجاد می
شود و از این طریق جامعه اطلاعاتی ابعاد جدیدتری پیدا می کند.
ذکر چند مثال در مورد پدیدۀ خبرنگاری شهروندی به روشن شدن ابعاد آن کمک می کند.
1- سایت http://international.ohmynews.com
در کره جنوبی از جمله سایتهایی است که در این حوزه فعالیت می کند. این
سایت در فوریه سال 2000 تأسیس شد. راه اندازی این سایت بود که تأثیر شگرفی
بر نشاط و پویایی فضای سیاسی کره جنوبی گذاشت.در زمینه روند شکل گیری این
سایت باید به این مسئله اشاره کرد که نیروهای مخالف دولت در کره جنوبی به
دلیل آنکه بیشتر رسانه ها در اختیار حزب حاکم بود با راه اندازی این سایت
سعی کردند تا مردم را با خود همراه کنند. در این سایت مردم می توانند خبر
بنویسند و از اخبار یکدیگر مطلع شوند. تظاهرات مشهور شمع در کره جنوبی به
ابتکار این سایت رخ داد. این سایت اکنون حدود 50 هزار عضو دارد. و حدود 80
درصد مطالب توسط روزنامه نگاران شهروندی تهیه می شود. همچنین سایت انگلیسی
آن دارای 1200 شهروند خبرنگار در 38 کشور جهان است.
از دیگر سایت هایی که به فعالیت در این زمینه مشغول می باشد، می توان به سایت های زیر اشاره کرد:
سایت ThemeparkEnsider.com
سایت IBrattleboro.com
سایت Assocciatedcontent.com
سایت Worldvoicenews.com
سایت Allvoices.com
2- حادثه مترو لندن و انفجار اتوبوس در این شهر از دیگر حوادثی است که توسط مردم به تصویر کشیده شد. مردمی که در این حوادث حضور داشتند، پیش از استقرار نیروهای امنیتی، توانستند با گوشی های همراهشان عکس های خبری تکان دهنده ای از ماجرا تهیه کنند که علاوه بر اصل ماجرا توانستند نحوه امدادرسانی، نحوه فعالیت نیروهای امنیتی، و ... را پوشش دهند.
3- نشست سازمان تجارت جهانی که در سال 1999 در
سیاتل آمریکا برگزار شد فعالان مدنی را بر آن داشت که اعتراضات خود را به
گونه ای در برگزاری این نشست نشان دهند. فعالان، مردم را دعوت نمودند که به
خیابان ها بریزند و با برگزاری تجمعات و ایجاد ترافیک های گسترده توجه
رسانه های بزرگ را به خود جلب نمایند. لیکن این روش برای دیده شدن مطلوب
نبود. چرا که رسانه های بزرگ تنها چند ثانیه ای این اعتراضات را به عنوان
حواشی این نشست پخش کردند و تمرکز و توجه اصلی خود را بر سخنرانی ها و
مسائل نشست اختصاص دادند. به همین دلیل این اعتراضات تأثیر چندانی نداشت و
معترضین نیز نتوانستند سخنان، علت و انگیزه اعتراض و خواسته های خود را
مطرح کنند و به گوش سایر مردم برسانند، به همین دلیل معترضین به دنبال راه
دیگری بودند که از آن طریق جلب توجه نمایند و این راه چیزی نبود جز روی
آوردن به روزنامه نگاری شهروندی، آنها با استفاده از وبلاگ ها و درج نظرات
در آنها و همین طور پوشش گسترده اعتراضات عمومی با استفاده از اینترنت
توانستند صدای خود را به سایر مردم برسانند و از آن واقعه به بعد بود که
این مسئله به شدت مورد توجه قرار گرفت.
موضوع خبرنگاری شهروندی
موضوعاتی که
معمولاً مورد توجه شهروندان جهت اطلاع رسانی است، همان موضوعاتی است که
مورد علاقه مردم است. مردمی که جزو قشر خاص و نخبگان نیستند و در هیاهوی
مربوط به خبرهای سیاسی و حکومتی کمتر قرار گرفته اند. خبرنگاران شهروندی به
موضوعاتی مانند آموزش کودکان، امنیت خانواده ها و حوادث زیست محیطی،
موضوعاتی که معمولا سانسور می شوند... می پردازند. این مردم هستند که
موضوعات اصلی را مشخص می کنند و مدیریت نیز از جانب مردم بر این نوع
خبرنگاری اعمال می شود. گوش سپردن به صدای شهروندان، تک صدایی حاصل از
روزنامه نگاری حرفه ای را که معمولاً به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم
سازماندهی شده است از بین می برد. به مدد این سبک است که بیگانگی و احساس
مهجوریت اجتماعی که در برخی از مردم وجود دارد از بین می رود.
در نگاهی
کلی باید گفت که خبرنگار در کنار اخبار عمومی که روزنامه های سنتی پوشش می
دهند به اخبار و موضوعاتی می پردازد که خبرنگاران و روزنامه های سنتی پوشش
نمی دهند، نمی توانند پوشش دهد یا
نمی خواهند پوشش دهند. البته باید
توجه داشت که مطالبی که توسط شهروندان تهیه می شود می بایست دارای سه شاخص
باشند، این شاخص ها عبارتند از:
1- انتشار آزادانه؛
2- مبتنی بر ویرایش جمعی و توزیع گسترده؛
3- مبتنی بر ابزار مدرن اطلاع رسانی.
خبرنگاری شهروندی سطوح مختلفی را دربر می گیرد که در ذیل به مهمترین آنها می پردازیم:
1- فراهم کردن امکان اظهار نظر عمومی:
در
این روش این امکان به مخاطب داده می شود که در فضای وب نظرات خود را به
مطلب پیوست کند، این فرصت باعث می شود خوانندگان وب از نظرات پیوست شده
آگاه شوند و صدای این مخاطبان به همراه اصل مطلب انعکاس یابد.
2 - گزارشگر شهروند پیوسته:
در این روش
اطلاعات و تجربه درخواست شده از شهروندان به گزارش اصلی که توسط روزنامه
نگاران حرفه ای تهیه شده است پیوست می شود، برای مثال می توان از مردم
خواست اگر ماشین شان را دزد زده است، تجربه خود را در این مورد بنویسند و
از نوشته های آنها در کنار گزارش اصلی درباره سرقت اتومبیل استفاده کرد.
3-وبلاگ ها:
وبلاگ ابزاری قدرتمند و رایگان را برای انتشار اندیشه ها و گزارش های آدم های معمولی در اختیار همگان قرارداده است.
4- وب سایت مستقل:
شهروندانی که دارای یک
مشخصه و ویژگی مشترک هستند به ساخت یک وب سایت مستقل روی می آورند که در آن
وب سایت اخبار و گزارش هایی را منتشر می کنند، البته در این شیوه
ویراستارانی وجود دارند که معمولاً نوعی ویرایش بسیار معتدل را بر نوشته ها
اعمال می کنند. البته برخی از سایت ها نیز وجود دارد که هیچ ویرایشی را
اعمال نمی کنند، چرا که مدیریت این سایت ها معتقد هستند که " بگذارید آن ها
چیزی باشند که هستند ".
4- نسخه های چاپی:
انتشار ویژه نامه هایی که
معمولاً در بین روزنامه قرار می گیرد. در این روش گلچین بهترین مطالب در
وب سایت روزنامه نگاری منتشر می شود و در بین روزنامه قرارداده می شود.
5- سازمان های خبری:
این سازمان های خبری
معمولاً از تجمیع فعالیت حرفه ای روزنامه نگاران و روزنامه نگاران شهروندی
موجودیت می یابد. نمونه آن سایت Ohmynews می باشد. در این سازمان روزنامه
نگاری حرفه ای در کنار روزنامه نگاری شهروندی به فعالیت می پردازد.
6- ویکی ژورنالیسم:
شناخته ترین نوع در ویکی
ژورنالیسم سایت ویکی نیوز است که نام آن برگرفته از دائرة المعارف معروف
ویکی پدیا است. ویکی نیوز به همگان امکان می دهد تا گزارش خبری خود را
نوشته و ارسال کنند، در مقابل هر کس نیز می تواند خبر را ویرایش کند. ویکی
خبرها بر مبنای این نظریه شکل گرفته اند و فعالیت می کنند که به اتکای
دانایی و شناخت گروهی می توان خبرهای قابل اطمینان و متوازن تولید کرد.
انتقادات وارده به خبرنگاری شهروندی
روزنامه
نگاری شهروندی که نوعی رویگردانی از نگاه رسمی و نخبه محور به مسأله خبر
است با انتقادهای گوناگونی از سوی منتقدان مواجه شده است که در زیر به برخی
از این انتقادها می پردازیم:
کسانی همچون "سی دووراک" روزنامه نگار
مشهور روزنامه نگاری شهروندی را مسخره و مردود می دانند. او بر این باور
است که روزنامه نگاری شهروندی بیش از کار کسی که برای یک فروم پرطرفدار
فوتبال یادداشت (اکانت) می گذارد نیست.
از مهمترین انتقاداتی که به این
روزنامه نگاری وارد می شود عدم رعایت واقع بینی و بی طرفی در این روزنامه
نگاری است که البته مهم ترین نقطه ضعف آن نیز محسوب می شود، این گروه از
منتقدان بر این باورند که تنها افراد تعلیم دیده و تحصیل کرده در حوزه
خبرنگاری قادر به گزارش درست یک رویداد خبری و رعایت دقت و بی طرفی هستند.
تحقیقاتی که انجام شده، نشان داده است که معمولاً کیفیت کار و عملکرد سایت
های روزنامه نگاری شهروندی در بیشتر موارد پایین است و از آنجایی که این
سایت ها از سر دبیران خبری حرفه ای استفاده چندانی نمی کنند ، محتوای این
سایت ها ضعیف و نه چندان دقیق هستند.
اعتبار خبر و منبع از جمله
موضوعاتی است که همیشه در روزنامه نگاری مطرح است. این مسئله با پیدایش
روزنامه نگاری شهروندی وارد مرحله جدیدی شده است. در این نوع روزنامه نگاری
هر شخصی با توجه به عقاید، سلایق و ذائقه خود اطلاعات و خبر را بر می
گزیند و به شبکه ارتباطی خود ارسال می کند. حال جای سوال است که مخاطبان
چگونه به خبرها و اطلاعات در روزنامه نگاری شهروندی می توانند اعتماد کنند.
این مسئله زمانی تشدید پیدا می کند که افرادی که این اخبار را انعکاس می
کنند، افراد آماتوری هستند که قادر نیستند گزارش درست و جامعی از یک رویداد
خبری ارائه دهند و همین مسئله باعث می شود ابهاماتی باقی بماند و آسیب
هایی را در پی داشته باشد. با در نظر گرفتن این مسئله اکثر فعالان عرصه
روزنامه نگاری شهروندی تنها زمانی می توانند به حداقلی از اطمینان در مورد
اخبار و اطلاعات منتشر شده دست یابند، که اطلاعات مربوط به یک رویداد خبری
توسط عده قابل ملاحظه ای از افراد مخابره شود. با کنار هم گذاشتن این
اطلاعات پراکنده و بررسی صحت و سقم آنها از طریق منابع مختلف می توان به یک
نتیجه گیری کلی در مورد اهمیت یک رویداد و جزییات آن دست یافت.
در
انتقادی که روزنامه نیویورک تایمز به این نوع روزنامه نگاری دارد بیان می
کند که این نوع روزنامه نگاری نزدیک شدن واقعیت به شایعه و دروغ پراکنی وبی
توجهی به سه رکن اخلاقیات، اقتصاد و معرفت شناسی را فراهم می کند. نیویورک
تایمز بر این باور است که مطالب ارائه شده در روزنامه نگاری شهروندی فاقد
کیفیت و محتوا می باشد، از سوی دیگر مخاطب اندکی را تحت پوشش خود قرار می
دهد و همچنین این نوع از روزنامه نگاری به اصول کپی رایت پایبند نمی باشد.
با
توجه به انتقاداتی که بر این نوع خبرنگاری وارد شده است والبته برخی از
این انتقادات به جا می باشد باید اذعان نمود که روزنامه نگاری شهروندی نوعی
روزنامه نگاری مکمل است و بنا بر این ندارد که جایگزینی بر روزنامه نگاری
حرفه ای شود، آنچه این روزنامه نگاری مد نظر دارد این است که مخاطبان را در
فرآیند خبر رسانی فعال کند و مخاطب به جای این که یک مصرف کننده نهایی
کالایی به نام خبر باشد، خود تولید کننده خبر باشد و مخاطبان معمولاً با
توسل به امکاناتی چون اینترنت، گوشی های هوشمند دوربین دار، انواع
Mp3PLAYER نکته ها و موضوعاتی که از دید روزنامه نگاری حرفه ای مغفول مانده
است را به روزنامه نگاران حرفه ای گوشزد
کنند و آنچه را که از قلم افتاده است کامل کنند.
این
تصور در این روزنامه نگاری وجود ندارد که روزی بلاگرهای آماتور و تعلیم
ندیده جایگزین روزنامه نگاران حرفه ای و تحصیل کرده شوند. لیکن باید توجه
داشت که نمی توان از تأثیرگذاری این پدیده نوین بر دنیای خبرنگاری و رسانه
های سنتی غافل شد. به مدد این نوع روزنامه نگاری است که تحول چشمگیری در
محتوا و شکل ارائه خبرها و گزارش ها شده و فشار مثبتی بر تحریریه ها وارد
شده تا پیش از پیش به پیگیری و پوشش اخبار و رویدادها بپردازند.
-------------------------------------------------------
منابع:
1- "7 things you should know about citizen journalism," http://net. Educause.edu/ir/library/pdf.
2-
Kahney, leander. (2003, 17 may)." Citizen reporters make the news."
http:// www. Wired .com/news/ culture/ 0,1284,58856,00html.
3- یازده سطح روزنامه نگاری شهروندی، مترجم حسن نمک دوست تهرانی،
http://mfoi.ir/b-main/ articles text.php? news stories- id 778 & news kind = 3
